Ông Bh’ling Hạnh, 68 tuổi dân tộc Cơtu hiện đang sống tại thôn Công Dồn, xã Zuôih, huyện Nam Giang tỉnh Quảng Nam cho biết: Từ bao đời nay, người Cơtu lấy vợ hoặc chồng hơi muộn. Đến tuổi trưởng thành, trai(18 tuổi), gái(17 tuổi) chưa có vợ hoặc chưa có chồng, họ tự do tìm hiểu nhau bằng hình thức đi sim. Vào những đêm trăng sáng hoặc vào các dịp lễ hội của làng. Trai Cơtu mang theo cây đàn Abel(người Cơtu gọi Abel là cây đàn tình yêu) để cùng bạn gái vừa chơi đàn vừa hát giao duyên trong không gian rất riêng, trữ tình và lãng mạn hoặc có thể thoải mái ngồi, nằm tâm sự suốt đêm trên nhà Moong hoặc bờ suối, chòi trên nương rẫy trong rừng.... Song, không chàng trai nào vi phạm ngưỡng "bất khả xâm phạm" với người con gái mà mình đi sim. Việc đi sim này được đôi bên gia đình, dòng tộc ủng hộ.
Một đám cưới truyền thống của người Cơtu vùng núi Quảng Nam
Theo nét văn hóa cổ truyền của người Cơtu, để chọn cho mình một bạn đời hợp ý thuận tình, để được cùng nhau sánh vai trên nương trên rẫy hoặc lúc xuống suối bắt ốc mò tôm cua hay cùng nhau lên rừng hái măng đón củi…bạn tình dễ tìm hơn nhưng bạn đời thì hơi khó, nhất là trai nghèo. Người Cơtu coi con gái là quà quý trong gia đình, nhà nào sinh ra nhiều con gái là hạnh phúc lớn cho gia đình, dòng họ. Con trai nghèo, không có của thì rất khó lấy được vợ. Có người con trai phải đi "ở rể" hoặc phải hiến khoảnh rừng cho nhà gái... Trong tục đi sim, nhiều gia đình người nữ rất quý các chàng trai đến nhà, có khi mời "chàng" uống rượu, làm gà thết đãi trước khi đi sim với con gái mình và ngược lại nhà trai cũng vậy… nhưng chàng phải canh giờ lo mà về trước khi trời sáng. Nếu hai người phải lòng nhau, người con trai sẽ trao cho người con gái một chiếc vòng bạc hay một chuỗi cườm mã não thay cho lời yêu thương rồi về báo cho gia đình mang lễ vật đến nhà gái đặt vấn đề cưới hỏi. Tuy nhiên, người Cơtu phản đối trong suốt thời gian đi sim cấm việc chửa hoang. Nếu chửa hoang, thì bị luật tục Cơtu xử lý nghiêm khắc. Hình phạt nhẹ nhất phải cúng bằng gà trống lông trắng và ché rượu cần. Thông thường làng phạt phải đủ heo trắng to, dê trắng, trâu trắng. Khi đến ngày sinh đẻ, người con gái đó phải vào tận rừng sâu hoặc ngoài bìa rừng đ ể ch ăm sóc con mà gia đình, họ hàng không được giúp đở, đến khi 6 tháng mới được về nhà.
Ông Bh’ling Hạnh, 68 tuổi dân tộc Cơtu hiện đang sống tại thôn Công Dồn, xã Zuôih, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam đang tái hiện cảnh đi sim với vợ mình bà Pơloong thị Vinh qua cây đàn Abel
Già làng Bh'ling Hồng thôn Công Dồn, xã Zuôih, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng năm nay ông đã ngoại thất tuần, đầu bạc trắng song đôi mắt vẫn tinh tường. Ông trầm ngâm kể cho chúng tôi nghe về chuyện đi sim: Không nhớ rõ tục đi sim của người Cơtu có từ bao giờ, chỉ nhớ rằng năm 17 tuổi ông đã bắt đầu đi sim. Đi sim theo cách nói của người Cơtu đây là cách đi tìm người yêu của con trai Cơtu chúng tao từ bao đời nay. Chính người vợ năm nay 77 tuổi và sống bên ông hiện nay đã có tới 6 người con nhưng ngày trước nó không ưng đi sim, tao phải tặng một chuỗi cườm đẹp bằng mã não giá trị gần hai con trâu làm vật kỷ niệm nó vẫn không chịu…Cuối cùng tao đứng dưới sân nhà nó hát lý suốt một mùa trăng: "Em là người anh cậy, cha mẹ anh trông đến cưới/Thương em đến nỗi sầu lo/Nhớ em đến nỗi ốm mòn bỏ ăn/Ước gì gan ruột anh trở về em" nó mới chịu cho tao hẹn hò.
Già làng Bh'ling Hồng cho biết thêm: Theo luật tục của người Cơtu, khi đi sim luật lệ đầu tiên mà chàng thanh niên phải học là không được ép buộc con gái ưng mình, không được tranh người yêu và phải nhường cho người đến trước. Vi phạm nhẹ, già làng bắt phạt 1 con gà, 1 chai rượu, nặng là con heo, con trâu, gà, rượu phải gấp đôi. Đích thân bố mẹ chàng trai đưa đến nhà cô gái tạ lỗi mới được chấp nhận. Cái gì có thể mất đi nhưng tình yêu của con trai, con gái Cơtu thì xanh mãi như rừng Trường Sơn và chảy mãi như dòng sông Bung, A Vương. Ấy là nét đẹp của tục đi sim xưa. Còn nay, trai gái đi sim trong các quán cà phê, quán nhậu, ưng cô gái nào thì chàng trai tìm cách tách đám đưa cô gái đi đâu đó để tiện tâm sự. Đi sim ngày xưa hay hơn bây giờ nhiều, già làng Bh'ling Hồng nghĩ ngợi mà buồn...
Một gia đình trẻ Cơtu huyện Nam Giang(Quảng Nam) nên duyên qua một cuộc đi sim
Theo tim hiểu của chúng tôi, kết thúc những cuộc đi sim là những đám cưới được tổ chức để xác lập mối quan hệ vợ chồng, gia đình. Cũng như những tập tục khác, đi sim là lối sinh hoạt lành mạnh, một trong ít nét văn hóa đặc sắc còn giữ được của trai, gái Cơtu. Đối với người Cơtu, tục đi sim là một thông điệp gửi gắm những mối tình của những chàng trai và cô gái Cơtu nên vợ nên chồng để hôm nay nó vẫn còn trường tồn mãi với thời gian của một cư dân sinh sống lâu đời trên vùng Trường Sơn bao la và rộng lớn này. Điều đáng nói, người Cơtu hôm nay không chỉ tiếp nhận những yếu tố văn hoá của cuộc sống văn minh, hiện đại mà tục đi sim mang đậm bản sắc của một cư dân miền núi sống qua ngàn đời mà vẫn tồn tại như nguyên vẹn. Những năm gần đây do có sự giao lưu văn hoá và tiếp cận một số vùng xung quang và sự thay đổi môi trường sống của xã hội…mà tục đi sim không còn giữ nét riêng của nó. Tuy nhiên, hiện tục đi sim vẫn còn tồn tại nhiều trong một số bản làng vùng cao người Cơtu vùng núi Quảng Nam từ Nam Giang qua Đông Giang ngược lên Tây Giang đó chính là kết quả của ý thức về cội nguồn của cộng đồng dân tộc Cơtu. Đây có thể được xem là nét văn hoá làng bản độc đáo về hôn nhân của người Cơtu sống trên vùng Trường Sơn đại ngàn./.