Đàn ông dân tộc Cơtu rất thích thổi Crơtót
Theo một số người già Cơtu lớn tuổi huyện Nam Giang(Quảng Nam) thì sáo Crơtót là loại nhạc cụ được cha ông truyền lại từ xưa đến nay. Sáo Crơtót là nhạc cụ độc đáo của người Cơtu duy nhất được cất lên khi để gọi nhử chim mồi. Giữa đại ngàn Trường Sơn, tiếng Crơtót của người Cơtu vang lên lảnh lót gợi nhớ và làm nên sợi dây bền chặt kết nối những người con của rừng núi sinh sống rải rác trong những thung lũng sâu của dãy Trường Sơn bao la.
Được biết, sáo Crơtót của người Cơtu là nhạc cụ thuộc họ hơi, cấu tạo hình dáng nhỏ, gọn, chất liệu được chế tác từ ống nứa, dài khoảng 8 cm, một đầu còn nguyên mắt. Đoạn giữa của ống nứa người ta khoét sâu tạo cho ống nứa có dáng hình phẻo, dưới mắt nứa khoảng 1 cm có một lỗ nhỏ, dùng cật nứa vót mỏng để tạo lưỡi gà, để khi thổi sẽ tạo nên âm thanh. Tuy nhìn bề ngoài của Crơtót khá đơn giản, nhưng để chế tác ra Crơtót ưng ý và cho âm thanh hay thì lắm kỳ công. Trước hết, cần chọn lựa cây nứa vừa già mà không quá non. Tuy vậy, đôi khi chế tác từ 5-7 cái thì mới có 1 Crơtót âm thanh chuẩn được chọn…
Khi thổi Crơtót, nghệ nhân Cơtu áp dụng các kỹ thuật rung hơi, lấy hơi từ miệng thông qua lưỡi gà tác động vào lỗ nhỏ trên thân sáo Crơtót để tạo ra những âm thanh, tiếng kêu phù hợp cho từng con mồi trong mỗi lần nhữ chim…Vì vậy, khi con chim nghe tiếng Crơtót giống tiếng hót (kêu) của mình thì lập tức sẽ bay xà xuống và dính nhựa đã được bôi sẵn trên thân cây. Lúc này, người nhữ chim chỉ việc gỡ chim và bỏ vào lồng.
Hiện nay, sự thay đổi trong tập quán lao động, sản xuất cùng với sự giao thoa văn hóa, đã góp phần làm thay đổi cuộc sống của đại bộ phận tộc người Cơtu vùng núi Quảng Nam trên vùng Trường Sơn. Người Cơtu huyện Nam Giang không còn đi săn thú, hái quả rừng, trong đó có việc nhử chim nữa. Tuy nhiên, Crơtót vẫn được người Cơtu từ vùng cao, trung đến vùng thấp trong Nam Giang sử dụng nhiều, nhưng số người còn biết thổi Crơtót không nhiều. Còn lớp trẻ Cơtu bây giờ không mặn mà với âm nhạc của tổ tiên, ông bà người Cơtu, trong đó có Crơtót nữa.
Tôi nghĩ không chỉ thổi Crơtót cho đúng bài bản, mà phải thổi sao cho ngân nga, lay động cả núi rừng...mà Crơtót là một trong những âm thanh điều kỳ diệu của người Cơtu. Giá trị của Crơtót trong mạch nguồn văn hóa Cơtu còn đó. Nếu mai này, loại nhạc cụ truyền thống này mai một, hình ảnh Crơtót dần dần bị chìm khuất vào sự lãng quên...thật là không gì đáng tiếc bằng./.